De intrede van Ensor in Kulak

In 2025 vieren we de 60'ste verjaardag van KU Leuven Kulak en in november is het precies 75 jaar geleden dat de Oostendse schilder James Ensor overleed. Daarom komt dit najaar een exclusieve Ensor-tentoonstelling naar onze campus en leidt de centrale gang - de Spina - je door een van de meesterwerken van James Ensor: De intrede van Christus in Brussel in 1889. Aan de hand van uitvergrotingen van details worden de meeste, markante figuren, vlaggen en opschriften uit het schilderij beschreven en in de context van zijn tijd geplaatst.

Maar wie meer inzicht wil krijgen in Ensors oeuvre moet ook de satire in zijn werken begrijpen. In een lezing werpt Ensor-kenner Xavier Tricot een blik op dat groteske en 'Unheimliche'. Nadien is er tijd om de detailfoto's van De intrede van Christus in Brussel in 1889 van dichtbij te bekijken en even halt te behouden bij reproducties van een aantal etsen in privébezit, thematisch gelinkt aan De intrede, die tijdelijk tentoongesteld worden in KU Leuven Kulak.

Lezing: Het groteske en het 'Unheimliche' in het oeuvre van James Ensor

Xavier Tricot

In het gevarieerd oeuvre van James Ensor vormt de satire een van zijn meest geliefde uitdrukkingsmiddelen. De vaak knarsende en soms ronduit schaamteloze humor van de Oostendse schilder verschijnt in grotesk of burlesk aandoende taferelen waarin hij zonder aarzeling de spot drijft met historische feiten, sociaal onrecht aanklaagt of kritiek uit op de politiek van zijn tijd. Verschillende van zijn 'unheimliche' werken werden destijds als subversief aanzien en beschouwd als provocaties aan het adres van zijn tijdgenoten. Toen hij aan het begin van zijn loopbaan zelf het slachtoffer was van onbegrip in zijn naaste omgeving en een schietschijf voor de critici, werden satire en karikatuur zijn verdedigingswapens bij uitstek, zowel in woord als in beeld. Groteske satire zou uiteindelijk een wezenlijk bestanddeel worden van zijn veelzijdig oeuvre.

Xavier Tricot is kunsthistoricus en curator van het Ensorhuis in Oostende. Hij is auteur van tal van werken over de schilder, waaronder zijn oeuvrecatalogus, en is zelf kunstenaar.

Tentoonstelling: De Intrede van Christus in Brussel in 1889

De 'optocht' als sociaal-cultureel fenomeen is van alle tijden en culturen. De 'processie' daarentegen is een meestal religieus getinte optocht die terug te vinden is bij talrijke geloofsgemeenschappen. De meeste processies, die dikwijls al gedurende eeuwen jaarlijks worden georganiseerd, verbeelden religieuze en historische taferelen en verzamelen groepen rond de volksdevotie. Ze vinden hun oorsprong in de herinnering aan een mirakel, een bepaald religieus feest of de stichting van een geloofsgemeenschap. België, en zeker Vlaanderen, heeft een eeuwenlange traditie inzake processies en optochten van rederijkerskamers die teruggaan tot de Bourgondische periode. Het zou onbegonnen werk zijn om alle personages in Ensors 'magnum opus' De intrede van Christus in Brussel in 1889 te tellen of te identificeren. Aan de hand van uitvergrotingen van details worden de meeste markante figuren, vlaggen en opschriften uit het schilderij beschreven en in de context van zijn tijd geplaatst. De genese en de betekenis van Ensors werk kan niet worden begrepen zonder de tijdsgeest te vatten waarin het werd geschilderd.